Dat gaat je niets aan 3/4

Samenvatting: Voedsel is een bedrijfstak waar miljarden in omgaan. Grote bedrijven dicteren wat, wanneer en hoe we eten. Dit is een bedreiging voor onze autonomie en daardoor ook voor onze gezondheid en de veerkracht van onze planeet. We gaan in op de betekenis van autonomie, zodat we ons die weer toe kunnen eigenen en betere voedselkeuzes kunnen maken.

Zich de autonomie weer toe-eigenen om betere voedselkeuzes te kunnen maken.

-

We zijn wat we eten. Voedsel is een fundamenteel bestanddeel van wie we zijn. Om vrije, onafhankelijke mensen te kunnen zijn, moet de beslissing over wat we in onze mond, in ons lichaam en onze hersenen stoppen onze eigen beslissing zijn. Onze persoonlijke voedselkeuzes moeten autonoom zijn.

Het probleem is dat ze dat niet zijn.

In dit artikel bekijken we wat een bedreiging vormt voor onze autonomie als het gaat om (goed) voedsel en wat we kunnen doen om die autonomie weer terug te krijgen.

Laten we helemaal aan het eind beginnen: de huidige situatie van onze voedselkeuzes. Het is geen geheim dat de voedingsmiddelenindustrie, overheden en de media alle proberen om te dicteren wat, wanneer en hoe we eten. Hierdoor eten wij vaak snel, alleen, veel, meestal met veel suiker en vet en zonder aandacht. En dat is geen fraai beeld.

Anderen moeten zich niet bemoeien met wat je eet, maar eigenlijk heb je er zelf ook geen controle over. Andere mensen bepalen wat je eet en dat is big business. Kijk eens naar de Forbes Global 2000, de jaarlijks uitkomende lijst van de invloedrijkste beursgenoteerde bedrijven ter wereld. Op de lijst van 2018 worden de voedselbedrijven Anheuser-Busch, Nestlé en PepsiCo geclassificeerd als de top drie voedsel- en drankbedrijven in de wereld, met kolossale winsten van tientallen miljarden dollars (Anheuser-Busch: $ 91 miljard; Nestlé: $ 64miljard; PepsiCo: $ 56 miljard).

Een reporter van Forbes: “Voor wellness en ‘clean’ eten kan wel aandacht bestaan, maar als het gaat om de producten die de prestaties van de grootste voedsel en drankenbedrijven ter wereld voortstuwen, winnen bier, chocola en koffie het met gemak van quinoa, kool en kombucha” (klik hier voor het gehele artikel).

Zwaargewichten in bedrijven beheersen in hoge mate wat we kopen en hoe we eten. Dat moet veranderen, want er staat te veel op het spel, namelijk onze gezondheid en de veerkracht van onze planeet. Het is tijd om ons iets van onze autonomie weer toe te eigenen. Hoe maken we zelf weer onze voedselkeuzes?

We worden (meer) autonoom door te begrijpen wat autonomie betekent. Want “kennis is macht” en “het begin van wijsheid is de dingen bij hun eigen naam noemen” (we denken dat deze woorden werden gesproken door respectievelijk Francis Bacon en Confucius, maar zij leefden heel erg lang geleden dus we weten het niet zeker). Zodra we weten wat autonomie is, kunnen we autonomie creëren, claimen, zijn.

En autonomie? Als filosofiedocent heb ik veel studenten autonomie horen definiëren als de absolute vrijheid om “alles te doen wat ik wil”.

Wat ik wil… Wel, ik wil elke dag in ijs gedoopte patat eten en naar de maan gaan. Ik gooi dus mijn gezondheidsprincipes weg en verkoop de bezittingen van mijn gezin om een enkele reis naar de ruimte te boeken. Is dat autonomie?

Dat klinkt niet alsof het juist is, daar zijn de meeste studenten het mee eens (ik herhaal “de meeste”). Autonomie betekent niet blind en onmiddellijk reageren op alles waar we behoefte aan hebben. Dat zou je juist heel erg onvrij maken. Je zou een slaaf zijn van je eigen verlangens.

Om een vrij leven te leiden, hebben we niet alleen kansen nodig (om dingen te doen en te hebben die we waarderen), maar ook grenzen (om niet te worden gedomineerd door wat we willen). Deze grenzen moeten onze eigen grenzen zijn, en dat is nu precies wat autonomie betekent. Het woord komt van het Griekse auto, dat “zelf” en nomos, dat “wet” betekent. Autonoom zijn is je eigen wetten hebben. Leven volgens je eigen wetten, die onafhankelijk tot stand zijn gekomen zonder dwang of manipulatie van buitenaf.

Niemand wil wat anderen vinden door de strot geduwd krijgen. Maar wij mensen zijn genuanceerde wezens. Want net zozeer als we vrij willen zijn van anderen, hebben we anderen ook nodig. Om te groeien, te leren en tegengas te bieden. We zijn afhankelijk van en verbonden met anderen. Zij hebben invloed op de manier waarop we denken, handelen, bidden, liefhebben, leven.

Autonomie kan dan alleen bestaan in relatie tot andere mensen en tot de wereld als geheel. Bij autonomie gaat het er niet om alleen gelaten te worden of jezelf te isoleren. Het gaat om het voeden van je vermogen om je eigen leven te leiden, maar in deze wereld die je deelt met anderen.

Denk aan een schilderij. Je leven is het beeld dat je schildert. Autonomie is de verf die je gebruikt en anderen zijn het canvas. De achtergrond waartegen je wat je schildert zichtbaar wordt. Dat lelijke beeld waar we over hebben gesproken? Het beschrijft je leven maar door het penseel van iemand anders geschilderd, met verf die niet van jou was.

Om autonoom te zijn, moet je voor jezelf denken, je hart volgen. Dat betekent dat je bereid moet zijn om naar jezelf te kijken. Naar wat je doet, naar de keuzes die je maakt. Volgens welke regels leef je? Ben je op een (niet “de”) juiste weg, voor jezelf en voor een grotere wereld?

Voor veel mensen voelt voor zichzelf bepalen wat goede voedselkeuzes zijn als een belasting (genieters!). Het verlamt hen (doemdenkers!). Het is inderdaad moeilijk en de hele voedselindustrie maakt het nog moeilijker. Als deels genieter en deels doemdenker begrijp en ervaar ik de zorgen, de irritaties, de ergernissen. Maar ik geloof ook dat we vaak het feit uit het oog verliezen dat er ook zoveel meer mensen zijn die zelfs niet eens een keus hebben.

Zoals Michael Pollan, auteur van het boek Defense of Food, zei tegen Oprah (2015: 9.42): “Denk erover, wees je bewust [van wat je eet]. Besef dat het een ingrijpende [en] ongelofelijk belangrijke beslissing is. […] Je hebt deze kans om de ene of de andere soort wereld te ondersteunen”.

Je vermogen om te kiezen, in staat zijn tot autonomie, is een kostbare gift. Accepteer deze en pak hem uit. Kijk ernaar vanaf verschillende kanten en gebruik die autonomie dan. In godsnaam, gebruik die gift! Om terug te nemen wat van jou is en je voedselkeuzes weer jouw eigen keuze te maken.

PS: Vergeet niet om je gift van autonomie met anderen te delen, in serieus spel en constructieve discussie. Het vermindert je autonomie niet als je anderen toestaat jou voedselkeuzes te adviseren en te begeleiden. In feite zal het opbouwen van hechte relaties met anderen die keuzes alleen maar tot bloei brengen. Jouw voedselkeuzes worden dan mede door anderen bepaald, maar op een goede manier. Op basis van wederzijds vertrouwen, wederzijds respect en de motivatie om te werken naar een betere toekomst.